I
Adriaan De Baets
± 1510

Adriaan was landbouwer te Waarschoot Oostmoere. De wijk Oostmoere ligt ten noordoosten van het centrum van Waarschoot en paalt aan de Kwadebossen die de zuidergrens vormen van de uitgestrekte Lembeekse bossen. Tijdens zijn leven heeft hij zeker van Keizer Karel horen spreken, die ongeveer 10 jaar vóór hem in Eeklo geboren is en in 1530 te Bologna door Paus Clemens VII tot keizer gekroond werd.

Zo zag Keizer Karel er uit als kind wanneer Adriaan De Baets geboren werd

Ook zal hij wel het nieuws vernomen hebben dat Keizer Karel in 1555 troonsafstand deed ten voordele van zijn zoon Filips. Zou hij ook vernomen hebben dat in 1566 het "eedverbond der edelen" een smeekschrift is gaan afgeven aan de regentes Margaretha van Parma om de te strenge verordeningen ("plakkaten") van Filips te milderen ? Of reikte dat nieuws dat vele eeuwen later de geschiedenisboeken van het middelbaar onderwijs zal halen en lastige examenvragen, wel het afgelegen dorp Waarschoot ?

Wegens de huidige belangstelling voor klimaatsveranderingen ook het volgende:
Adriaan en zijn tijdgenoten beleven in 1540 de waarschijnlijk warmste zomer sedert 1000 jaar, met alle nare gevolgen vandien. Enkel het jaar 1473 was ermee te vergelijken en recentelijk ook de zomer van augustus 1997. Volgens de Nederlandse weerkundige Jan Buisman in "Duizend jaar weer, wind en water in de Lage Landen" maakte West-Europa kennis met een verschikkelijke hittegolf. De zomer van 1540 begon feitelijk al in februari en hield negen maanden aan. De rivieren vielen nagenoeg droog. Bij Keulen ploegde een boer dwars door de bedding van de Rijn, in Parijs wandelde men bijna droogvoets door de Seine. Als gevolg van het gebrek aan water vielen de watermolens uit, waardoor graan niet gemalen en brood niet gebakken kon worden behalve in de dorpen, zoals Waarschoot en omliggende waar windmolens voorhanden waren. Drinkwater was een groot probleem. Keizer Karel V wil in die zomer met zijn gevolg naar Amsterdam, maar krijgt zijn mensen niet mee: het Amsterdams drinkwater is te gevaarlijk, zo schrijft het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut. Tot ver in de herfst van 1540 houdt het zonnige, warme weer aan. Nog tientallen jaren zal er worden gesproken over het "grote zonnejaar".

Laat ons nu eens zoeken in oude documenten, welke naamgenoten (en familieleden ?) Adriaan kan gehad hebben.

Bron : Kohier XX ste penning Waarschoot 1571 (dit is het eerste jaar waarin te Waarschoot deze belasting wordt ingevoerd -- het Kohier bevat de opgave van de onroerende goederen waarop de grondbelasting "XX ste penning" geheven werd, te betalen door de gebruiker, eigenaar of pachter)
(Stedelijk archief Gent 62/328) :
"Proprieteyt Oostmoere f° 118 De Wwe (weduwe) Adryaen de baets gheeft over (doet aangifte van) 75 roen (ongeveer 1140 m2) landts by haer gebruuct in bylevinghe. de selve gheeft over et vierendeel van alf gemet landts oock in bylinghe" (totaal : 1.671 m2)

De weduwe van Adriaen had dus het vruchtgebruik over 75 roeden en één achtste van een gemet (37,5 roeden) land. Ook bezat zij een "behuusde hofstee" op Oostmoere, die zij verpachtte aan Joris de Wyspelaere :
Bron : Kohier XX ste penning Waarschoot 1571 : "Proprieteyt Oostmoere f° 91 De Wwe Adriaen de baets g.o. ("geeft over", doet aangifte van..) een behuyst ofstede groot een half gemet deselven g.o. een ghemet 225 roen landts" (totaal 10.026 m2 of iets meer dan 1 hectare).
Kan het over dezelfde hofstede gaan als die vermeld in 1571 en toen in pacht gegeven aan Joris de Wyspelaere ?

Topografische kaart van België - 1846-1854
(Etabt Géographique de Bruxelles fondé par Ph. VanderMaelen - Echelle de 1 à 20.000)
De lichte dubbele lijn die op de kaart getekend is van de rechter benedenhoek naar de
linker bovenhoek is het tracé van de toekomstige spoorweglijn van Gent naar Brugge via
Waarschoot en Eeklo (aangelegd in 1860).

Alhoewel in 1577 nog aangifte gedaan wordt van de hofstede op Oostmoere kan de weduwe van Adriaan overleden zijn op 16.2.1577 :
Bron : A.R.A.B. Rekenkamer nr 14183 : "En Waerschoot 16.2.1577 du trespas de la vefve Adriaen de baetz (van het overlijden van de weduwe Adriaen de baetz)".

Wie waren de broers en zusters van Adriaan ? Of waren de hieronder geciteerde namen neven en nichten ?

• een "Arent" ? overleden in 1568 : Bron : A.R.A.B. Rekenkamer nr 14166 Rekening van Lievin van Sicleers (Hoogbaljuw van de Oudburg 1559 - 1572) van de "beste hoofden". De rekeningen van de "beste hoofden" waren een soort successiebelasting ten voordele van de Heer bij overlijden van een van zijn onderhorigen. Het belangrijkste en mooiste stuk huisraad of vee werd gewoon weggehaald of verkocht ten voordele van de heer. In dit laatste geval kon de eigenaar zijn eigen bezit terug inkopen. Bij arme mensen kon het ook gaan over een kleed, zoals het geval hieronder.
  "En Warscot 5.3.1568 Par le trespas de Arent de baets" ("trespas" = overlijden)
• een "Zegher" ? overleden in 1579 : Bron : A.R.A.B. Rekenkamer nr 14183 : "En Waerscot : -.6.1579 du trespas de Zegher de baetz"
• een "Pauwels" ? en een meisje "Callekin"? (overleden op 14.1.1546) Bron : A.R.A.B. Rekenkamer nr 14171 "En Waarschoot 14.1.1546 du trespas de Callekin's baets le 14 de janvier une robette rachaptée par Pauwels de baets". Vermits er sprake is van een "robette" (kleine jurk) kan Callekin een dochtertje van Adriaan geweest zijn.
• een "Daneel" ? (geciteerd hierna onder Jan).

De kinderen van I Adriaan

• II.1. ? Callekin
  + 15.1.1546 (zie bemerking bij 3 hiervoor)
• II.2. Joris (vermeld in 1571 - 1577) :
  volgt sub II.2.
• II.3. Jan
  Bron : Stadsarchief Gent nr 62/328 Waarschoot Kohier XX ste penning 1571 :
  "Pacht Oostmoere f° 22 Jan de baets h i p (houdt in pacht) van Daneel de baets een stedeken metten lande groot 3 ghemeten (of 13.368 m2)"
  Daneel kan een oom zijn van Jan, dus een broer van I Adriaan.
  "Pacht Westraete f° 28 Jan van Cotthem h.i.p. 700 roeden lans van Jan de Baets (of 10.397 m2)"
  "Proprieteyt Oostmoere f° 118 Jan de baets gheeft over 1100 roen landts hem toebehoorende.
  Deselve gheeft oer een ghemets lands (of samen 20.795 m2)"

  Hetzelfde kohier vermeldt in 1577 :
  "Pachte Oostmoere f°26 Jan de baets haut i p van Machiel (+ 13 lauwe? 1616) een alf ghemet landts (of 2.228 m2)" Is Machiel een broer van Jan ? "Proprieteyt Oostmoere f°92 Jan de baets g.o. een behuysde stede groot 225 roen deselve g.o. 5 ghemeten 200 r; landts deselve g.o. 100 r; bosch (of 28.593 m2 land en 1.485 m2 bos) f°107 dit syn de goene van de geconfycierde goet Jan de baets haut in pacht 2 ghemeten landts(of 8.912 m2)".
  Jan de Baets was dus blijkbaar een welstellende herenboer. De telling van de hierboven opgegeven gronden geeft :

  • in eigendom 5 gemet, 1.525 roeden land en 100 roeden bos in eigendom
    (het zou kunnen gaan over een stuk van wat nu het Kwade bos heet) op Oostmoer, of 44.931 m2 land en 1.485 m2 bos);
  • in eigendom maar verpacht 700 roeden land in de Weststraat (10.397 m2)
  • in pacht 5 1/2 gemet op de Oostmoer (of 24.508 m2) Hij bewerkte dus ongeveer 7 ha grond

  Zijn hofstede lag ten noorden van die van zijn broer Jooris, zoals hierna zal blijken sub II.2.Joris.

  Een Jan de Baets is in 1582 baljuw van de Keure van Sleidinge, Waarschoot en Lovendegem. Het is niet opgemaakt of het over dezelfde Jan de Baets gaat. Bron :Geschiedenis van Waarschoot - Achiel De Vos blz 125

Wie waren buiten II.2.Joris de andere broers en zusters van Jan en kinderen van Adriaan I ? De volgende namen kunnen eventueel in aanmerking komen:

• II.4.? - een "Geerof" ?
  Bron : Kohier XX ste penning 1571
  "Proprieteit Oostmoere f°120 Geerof de baets gheeft over syn behuyst ofstedeke groot 125 roen hem toebehoorende" (of 1.857 m2)
• II.5.? - een "Machiel" ? van wie hoger vermeld dat Jan en half gemet land pacht op Oostmoere
• II.6.? - een "Seger" ?
  Bron : Kohier XX ste penning 1577
  "Pacht Beke f°50 Seger de baets haut in pachte van Geerof van Heck een behuyst ofstede groot metter lande 9 ghemeten (of 40.104 m2)"
  Beke ligt echter ongeveer 1500 meter ten zuiden van de kerk van Waarschoot.
  Daar ligt ook Bekebrug over de Lieve, oude baan Waarschoot-Lovendegem).
• II.7.? - een "Daneel" ? die zoals hoger vermeld aan Jan een hofstede met land verpacht groot 3 gemeten (13.338 m2). In het rijksarchief Gent Oudburg Nr 809, lijsten "van alle thienden binnen deze casselrye" wordt op 2.2.1562 vernoemd : Waarschoot : Daneel de baets. Daneel overlijdt vóór 1639 (zie sub Adrianus IV).
• II.8.? - een "Adriaen" ? Deze "Adriaen" is waarschijnlijk niet te verwarren met de stamvader I Adriaan vermits het Kohier XX ste penning 1571 onder Proprieteyt Oostmoere onder folio 118 de "weduwe" Adriaan vermeldt en op folio 121 (dus nadien!) : "Adriaen de baets gheeft over een behuysde ofstede groot een alf ghemet hem toebehoorende. Deselve gheeft over 2 ghemets ende 75 roen landts (of samen 12.254 m2)".
  Maar misschien is deze Adriaen toch dezelfde als I Adriaan en werden de gegevens op folio 121 laattijdig ingeschreven na het overlijden van Adriaan ? De opgegeven landmaten wijzen misschien in die richting : de weduwe had het vruchtgebruik over 1.671 m2, zij had daarbij 10.026 m2 in eigendom en gaf aan Jooris de Wyspelaere een behuisde hofstede in pacht waarvan de oppervlakte niet gekend is. Het totaal bedraagt dus 11.697 m2 plus een hofstede. Bij Adriaen op folio 212 komen we op een totaal van 12.254 m2. Indien de hypothese dat deze Adriaen dezelfde is als I Adriaan, dan is de aan Jooris de Wyspelaere verpachte hofstede 12.254 - 11.697 of 557 m2 groot.

Samenvatting van het bezit en de huur van hofsteden en gronden
door leden van de stam De Baets in de jaren 1571 - 1577 in Waarschoot.

1. Hofsteden:

• Hofsteden in eigendom : 5 waarvan 1 in vruchtgebruik door de weduwe Adriaan de Baets. Totale oppervlakte: 762,5 roeden of 11.326 m2 of iets meer dan één hectare.
• Hofsteden in pacht : 1 van 525 roeden of 7.798 m2.
• Totale oppervlakte van de uitgebate hofsteden : 1.287,5 roeden of 19.124 m2 of bijna twee hectaren.

2. Gronden:

• Land in eigendom onder 5 stamgenoten : 5.275 roeden of 78.351 m2 hetzij bijna acht hectaren. Daarvan zijn 700 roeden (10.397 m2 of iets meer dan één hectare) verpacht en is er een klein stukje bos van een kleine 1.500 m2.
• Land in pacht onder 5 stamgenoten : 3.450 roeden of 51.347 m2 hetzij iets meer dan vijf hectaren.
• Totale oppervlakte van de uitgebate gronden : 129.698 m2 of bijna 13 hectaren waarvan Jan de Baets er zelf al 7 in eigendom of in pacht uitbaat !

3. Totale uitgebate oppervlakte (hofsteden en gronden) door leden van de stam De Baets op Waarschoot volgens Kohieren XX ste penning 1571 en 1577 : 148.822 m2 of bijna 15 hectaren.

Volgende Generatie