 |
VI.7
|
|||||||||||||||||||
|
Petrus (Pieter) DE BAETS (geschreven de Bots) is gedoopt op 17.7.1661 te Waarschoot door de nieuwe onderpastoor die, op vraag naar de familienaam, uit de plaatselijke dialectische uitspraak De Bots verstaat en het ook zo schrijft. Het geschrift van de onderpastoor op de doopakte is niet zeer leesbaar. Toch lezen we dat de geboorte "heri" gisteren, dus de 16de plaats had "hora nona antemeridiem" (om negen.uur in de voormiddag).In de tafels bij de doopakten staat echter de 15de vermeld. Peter : Petrus Schout. Meter : ? Doopakte van VI.7.Pieter De pastoor van Waarschoot is op dat ogenblik Daniel van Riest, pastoor van 1659 tot 1678, maar het doopsel wordt dus door de nieuwe onderpastoor toegediend. Pieter was zoals zijn vele voorzaten, landbouwer in de wijk Kerckstraete te Waarschoot, meer bepaald in de "Wispelaerhoeck". Volgens de kaart "Oud Waarschoot" - wegwijzer doorheen de "Geschiedenis van Waarschoot" van lokaal historicus Achiel De Vos, getekend door Hubert Reyniers, bevond de Wispelarenhoek tussen de Bekebrug over de Lieve en de kerk. Achiel De Vos schrijft : "De benaming Leest, als verlengstuk van de Kerkstraat is vrij recent en werd gegeven naar de in 1571 geattesteerde herberg "In de Leest". (We vermeldden deze herberg reeds onder V.2.Joris). Dit troppeltje huizen heette vroeger en nog tot in de 19de eeuw, de Wispelaershoek (1425 : ter stede daerment heet in Wispelaere houc). Het kleine woonhuis omvat enkel de zuidkant van een hofstede en bevat een keuken, één kamer en een zolder. De straat bevindt zich aan de oostkant. Het huis is dus gelegen links van de straat, nu Leest genoemd. De rechterbuur (zuidkant) is Meester Jacques de Prince, de dorpschirurgijn (ref.: "Geschiedenis van Waarschoot" - Achiel de Vos - blz 468). De noordzijde van dezelfde hofstede wordt bewoond door Pieter Vuyterschaut. De landbouwgrond bevindt zich ten westen van het woonhuis, dus er achter. Ten zuiden ervan is de grond van Jan van Ackere. De vader Joris de Baets heeft het ander deel van de grond, achter dat van Pieter (ten westen). Ten noorden behoort de grond aan de Heer ("sieur") Louys Billemen. Het was echter niet mogelijk om in het levensonderhoud te voorzien enkel met de opbrengst van een zeer klein hofstedeke. Om als landbouwer beschouwd te worden hanteert Achiel De Vos de norm dat er minimum twee koeien en een belastbare oppervlakte van minimum 3 ha moeten aanwezig zijn. Beneden deze norm kon de landbouwer geen zelfstandig bestaan leiden : hij was dan ofwel een wever ofwel een dagloner. Waarschoot was het belangrijkste textieldorp van de hele kasselrij. Reeds in 1680 wordt Waarschoot als eerste productiedorp vermeld van lakens die op de Vrijdagsmarkt in Gent verkocht werden. In praktisch elk gezin te Waarschoot was er dan ook een spinnewiel of weefgetouw en in 90% van de gezinnen werd er geweven. Zoals zal blijken uit de verder besproken "staat van goed", bezat het gezin twee spinnewielen en een weefgetouw. Het ging voornamelijk om lijnwaad- of linnenproductie met als grondstof het vlas.
Met zijn broers en zusters beleeft Pieter heel het verhaal van de beroerde
oorlogstijden dat we opnamen bij zijn vader Joris. Pieter zal echter
een bijzondere rol spelen in de periode van de oorlog der "Augsburger Liga"
(de derde oorlog van Lodewijk XIV van Frankrijk). De Liga van Augsburg was een
politiek en militair verbond, gesloten op 9 juli 1686 tussen verschillende Europese
mogendheden om zich te beschermen tegen de voortdurende machtsuitbreiding van
Lodewijk XIV. Promotor was koning-stadhouder Willem III, die in het jaar 1690
ook de Nederlanden en Engeland bij de Liga liet aansluiten. "De Franschen toonden zich echte barbaren, en verdienden den schandnaam van "Christene Turken", waarmede de Vlamingen hen bestempelden. Alles verdelgende, wat zij niet rooven en medenemen konden, sloegen zij brand- en brandschattingen, en vielen, onder andere, in December 1683 in Bellem, wierpen den 23 derzelfde maand eene brug over de Vaart van Gent naar Brugge, staken te Zomergem al de pachthoeven in brand, en rukten van daar over Beekbrugge naar Waarschoot." (bron: Frans De Potter - Jan Broeckaert - Geschiedenis van de Gemeenten der Provincie Oost-Vlaanderen - Arrondissement Gent - Deel 7 - Waarschoot - p.37). Bij het begin van de werkelijke oorlog in 1689 is Pieter 28 jaar oud. In de samenvattende staat van de kosten die de magistraat van Waarschoot op 12 april 1694 opstelde, staat Pieter de Baets vermeld als "kapitein van de wachten" en bekomt hiervoor 5 pond toelage. In oorlogstijd groepeerden de inwoners zich tot eigen beveiliging in korporaalschappen met aan het hoofd een kapitein, want dikwijls ging het om een strijd op het scherp van de snede om te overleven. Zij bewaakten de strategische punten. In vredestijd groeide het korporaalschap uit tot een soort burgerwacht om de velden te beschermen. Een bijzonder feit dat zich voordeed te Waarschoot als Pieter 30 jaar oud is, namelijk in 1691, is de invoering van de teelt van een nieuwe voedingsplant : de aardappel. Die plant was omstreeks 1565 uit de Andes in Spanje ingevoerd en eerst aan het Franse Hof als sierplant geteeld. Die nieuwe voedingsbron zal in de arme gezinnen wel zeer welkom geweest zijn. Pieter heeft op zijn erf ook aardappelen geteeld. Inderdaad, de "staat van goed" opgesteld na zijn overlijden, en die we later bespreken, vermeldt dat er in de kamer "wat eirtappels" liggen. "De gehele 18de eeuw is de opgang van de aardappel niet te stuiten en zelfs de allerarmsten teelden hem op het miniemste stukje grond. In het consumptiepatroon van de kleine man was hij de ongekroonde koning geworden" (Bron : Geschiedenis van Waarschoot - Achiel De Vos - blz. 355) Pieter is reeds 34 jaar oud als hij ondertrouwt op 17.4.1695 met de negen jaar jongere Livina De Cle(e)rcq, dochter van Gillis. Vermits Livina te Waarschoot op 24.10.1741 op 71-jarige leeftijd overlijdt (zoals de pastoor het vermeld in haar overlijdensakte), is zij waarschijnlijk geboren in 1670. We konden echter haar doopakte niet vinden. Getuigen bij de ondertrouw zijn zijn broer Martinus en Paulina De Keyser. Zij huwen op 14.5.1695 en hebben als getuigen: opnieuw de broer Martinus en Maria Blanckaert. Huwelijksakte VI.7.Pieter en Livina De Clercq De pastoor is op dat ogenblik Joannes-Baptiste van den Bossche (pastoor van 1685 tot 1710). Joris, de vader van Pieter, is op dat ogenblik reeds 71 jaar oud en van zijn broers en zusters leven, buiten Martinus die zijn getuige is, waarschijnlijk nog Anna, 40 jaar en Joris, 28 jaar. OorlogsgeweldDe oorlog bracht te Waarschoot niet alleen materiële, maar ook financiële ruïne. Bron : Geschiedenis van Waarschoot - van Achiel De Vos - blz 468. Wat gebeurt er niet allemaal wanneer troepen allerhande dag en nacht door de gemeente hotsen? Zo geraakte in de nacht van 18 en 19 juli 1695 (Pieter en Livina De Clercq zijn pas twee maanden gehuwd) "by de militaire convoyerende het Canon" op de Oostmoer een huis in brand, dat toevallig toebehoorde aan de baljuw. Bij Jan de Pauw gooide men de ruiten aan diggelen. In totaal hadden 23 inwoners schade geleden. De officieren hadden in diezelfde dagen een vet kalf verorberd. Herbergiers en kruideniers hadden eetwaren allerhande geleverd, men had zelfs 200 pond Hollandse kaas uit Eeklo aangebracht en de paarden van foerage voorzien. Heel dat tweedaags geval kostte aan Waarschoot nog eens 186 lb. 19 s. 9 g. extra, boven de reeds overmatige zware andere oorlogslasten. Militaire verblijven van korte of lange duur volgen mekaar steeds maar op:
van 8 tot 31 oktober 1695, van 22 mei tot 16 juni 1696 een Engels regiment royal
dragonders, van 18 oktober 1696 tot 7 mei 1697, drie compagnies Hanoverse cavalerie
onder kolonel Zublem. Deze laatsten veroorzaakten voor de gemeente een uitgave
van ruim 1.547 pond. Dit zal geen verwondering wekken wanneer men weet, dat in
de rekening daarover artikelen, zoals het volgende, moesten opgenomen worden:
"De heer Charles van Hoorebeke, Bailliu dezer prochie, pretendeert over
de admissie (logement en kosten) van capitain Spulders, zijn vrauwe, eene
sone, drij dochters, twee knechten, een meysen ende vijf peirden, van den 1 January
1697 tot ende met den 8 Meye daernaer, zijnde 128 dagen 77 lb 1s 8g." Hierbij kwamen nog allerlei steekpenningen en uitkoopsommen. Een paar voorbeelden: aan een luitenant-kolonel werd "derthien boutaillen rooden Bourgoenschen wijn" geschonken "op hope van syne goede orders". Aan een andere kapitein werd "in erkentenisse van syne diensten ende sauvegarden in deze conjecture des tyds" zelfs een paard geschonken. Militaire logementen en vooral de gevreesde winterkwartieren grepen ook nog plaats van 18 oktober 1696 tot 8 mei 1697. Tenslotte zetten zich van 25 tot 31 juli 1697 nog een regiment Italianen en een groep Walen neer. De Waarschotenaars (en dus ook Pieter en Livina) maakten aldus kennis met alle West-Europese nationaliteiten, meestal in minder aangename omstandigheden. Ondertussen stond Waarschoot 2.283 lb. 11 s. 6 g. Franse oorlogscontributies te achter. Op 9 juni 1697 werd deze benarde toestand door het kasselrijbestuur duidelijk samengevat, wanneer verschillende dorpen o.a. Waarschoot, klagen over "den desolaten staet van hun prochien ende ghemeenten door de successive lanck durighe orloghen campementen, cantonnementen, logementen, passaigen, repassaigen, wintergarnisoenen, leverynghe van waeghens, pioniers, schepen, contributiën, brandtschattynghen, subsidien, lichtynghen van pennynghen, belastynghe van haerl. Goedren verlies ende ruinen ende datsij buyten macht ende middelen ghebracht syn om soo danighen extra ordinairen last ende swaeren last ende sommen als an de ghemelde leverynghe saude dependeren, te connen uutstaen". Het ging dus nooit om echte veldslagen maar om al deze hierboven opgesomde lasten die men in een begrip kan omzetten: militaire overlast. Men kan dat nog geredelijker wijze van de vijand verwachten maar door bondgenoten werden zij net op dezelfde manier behandeld : "middelertijt dat dese prochien voor des ghemeene dienst, opgheeten, ghefourageert en gheruineert sijn gheworden door de gheallieerde troupen". Maar het leven van Pieter en Livina was bezaaid met problemen: in 1699 heerste er over het gehele gebied van de Oostburg hongersnood. De hongersnood was er zo groot dat men er voor plunderingen vreesde. Maar ook de oorlogsgebeurtenissen nemen een nieuwe start : De Spaanse Successieoorlog (1700-1713)Deze laatste veroveringsoorlog van Lodewijk XIV krijgt vanaf 1701 zijn weerslag in onze streken. De beide kronen, Frankrijk en Spanje, zoals zij in de bronnen genoemd worden, nemen het op tegen de geallieerden, voornamelijk Engelsen en Hollanders. In november 1701 zijn reeds Hollandse troepen te Waarschoot aanwezig en stelt de parochie zich onder Hollandse bescherming d.w.z. zij betaalt nu contributie aan de Staatse troepen. In 1702 betalen zij hiervoor maandelijks op het contributiekantoor te Sluis 556 gulden 17 stuivers. Deze episode wordt vooral gekenmerkt door enorme leveringen en foerageringen.
Gedurende het jaar 1704 leverde Waarschoot in de Hollandse kampen van Maldegem,
Bassevelde en Eeklo voor een totaal bedrag van 396 lb. De rekening werd doorgestuurd
naar de Oudburg. Het overlijden van PieterLang heeft het huwelijk van Pieter en Livina echter niet geduurd: slechts een tiental jaren. Pieter overlijdt te Waarschoot reeds op 45-jarige leeftijd, namelijk op 7 juli 1705. De omstandigheden van zijn dood in die beroerde oorlogstijden zullen wellicht nooit achterhaald kunnen worden. Begrafenisakte van Pieter In die tien jaar huwelijk werden er slechts twee kinderen geboren: Jooris
en Pieter. Bij het overlijden van de vader in 1705 zijn er dus twee kleine kinderen: Jooris, die vijf dagen eerder negen jaar werd en Pieter twee jaar en half. De voogdij over de kinderen wordt toevertrouwd aan de grootvader langs moederszijde Gillis De Clercq en oom Maarten (geciteerd onder VI.6.). Daar er minderjarige kinderen waren bij het overlijden van de vader, wordt weliswaar ongeveer twintig maanden later een "staat van goed" (inventaris) opgesteld. Wat van die inventaris stemt er nog overeen met wat zich in het sterfhuis bevond op da datum van het overlijden? In die tijd werden er door de erfgenamen geen "zegels" geplaatst op de dag van het overlijden zoals heden ten dage soms gebeurt. Hoe dan ook, die inventaris geeft ons nu, in het jaar 2000, een beeld van hoe onze voorouders leefden. Klik hier om een reproductie van deze Staat van Goed te belijken Die inventaris vermeldt een hofstee gelegen in de "Wispelaerehoek". Het gaat wel enkel over de zuidkant van de hofstee met een woonhuis slechts samengesteld uit een keuken, één kamer en een zoldertje. De oppervlakte bedraagt 120 roeden (1.782 m2). Deze zeer beperkte woonruimte, op de zuidkant van de hofstee lijkt wel niet uitzonderlijk in die tijd: Achiel De Vos schrijft hierover in "De Geschiedenis van Waarschoot" (blz 262): "Volgens het landboek van 1639, zijn 318 gebruikers-gezinshoofden metterwoon gevestigd te Waarschoot: sommigen betrekken slechts 1/4 van een huis, anderen een huisje op cijnsgrond." Daarbij nog een stukje land van eveneens 120 roeden, afkomstig van de verdeling van 2.9.1698 (waarvan wij de tekst tot nu toe nog niet gevonden hebben in de inventaris van de Staten van goed in het documentatiecentrum te Melle. Die acte van verdeling bevindt zich misschien in het stedelijk archief te Gent). Het meubilair was vlug opgeschreven : Een "poffet" was een kast, bij voorkeur bestemd voor het opbergen van fijn lijnwaad en andere textielwaren. Het was vrijwel in alle keukens en kamers aanwezig, zelfs bij de armsten. De tegenhanger is de schapraai, in Waarschoot ook "docke" genaamd: een gesloten kast waarin naast eetgerei ook de etensresten bewaard werden. We veronderstellen dat het poffet dat in de keuken vermeld is, eerder een "docke" was. Wat hier eigenaardig overkomt is de vaststelling "wat mestvarkens", toch een relatieve rijkdom tegenover de "zeven kippen" ? ? De totale waarde werd geschat op 24 pond, 7 schelling, 2 groten. (1 pond =
20 schelling ; 1 schelling = 12 groten ("denier" "penning")). Bij de opgave van
de lasten valt op dat Pieter van zijn vader Joris drie pond geleend
had en dat de schoonvader Gillis de Clercq nog voor 1 schelling en 8 groten
aan arbeidsloon moest ontvangen! Met dit saldo behoort het gezin tot de allerarmsten. Inderdaad, in de "Geschiedenis van Waarschoot" geeft Achiel De Vos op blz 402 een statistiek over de ontleding van honderden "staten van goed". In de periode 1700-1719 geven 3,2 % een negatief saldo, 24 % van de staten van goed een saldo van slechts 0 tot 30 lb.(de allerarmsten), 40 % van 30 tot 100 lb (de lage middenklasse), 32,8 % van 100 tot 500 lb (de rijkere middenklasse), 4,8 % meer dan 500 lb (de zeer rijke toplaag). We komen nog even terug op de oorlogsgebeurtenissen te Waarschoot verbonden aan Spaanse Successieoorlog. (Bron : Geschiedenis van Waarschoot - Achiel De Vos - blz 469) De bevolking op de vlucht voor de soldateska !De vlucht op het kerkhof (juli 1708)Net zoals in 1678 vluchtte de bevolking met haar hebben en houden naar de kerk en het door een muur afgesloten kerkhof. Daar voelden zij zich enigszins veilig. De 38-jarige weduwe Livina zal waarschijnlijk ook beschutting gezocht hebben op het kerkhof met haar jonge kinderen : Joris (12 jaar), Pieter (6 jaar) en Jan (2 1/2 jaar). Zij moest met haar kroost slechts enkele honderden meters afleggen. Omdat er achteraf een proces werd gevoerd tussen de pastoor en de wethouders van Waarschoot over het eigendomsrecht op de mest die het vee had achtergelaten, weten wij precies hoeveel parochianen hun toevlucht zochten op het kerkhof: het waren precies 37 gezinnen met een veestapel van 21 paarden, 97 koeien en runderen, en 11 varkens (misschien zat er een varken bij van Livina !). Maar de inwoners van Waarschoot verklaren dat er ook vreemdelingen met hun vee op het kerkhof aanwezig waren nl. parochianen van Zomergem, Lovendegem en Merendree. Bovendien waren er nog inwoners van de Weststraat, Oostmoer, Voorde, Beke, Daasdonk en de Bosstraat die op het kerkhof niet geraakt waren. Anderen onder hen kwamen alleen binnen de omheiningen, die nog in bredere kring rond het kerkhof opgesteld stonden. Deze verklaringen dienden om te bewijzen dat de amman op 16 augustus 1708 wederrechtelijk de mest had verkocht ten bate van de gemeente en dat die eigenlijk aan de pastoor toebehoorde omdat hij op het kerkhof achtergelaten was. Hierbij refereert men naar 1678, toen de mest ook ten voordele van de kerk verkocht werd. Maar het was nog niet alles: die vlucht was slechts een gevolg van een ongelooflijk brutale roof en plunderactie van troepen in Franse en Spaanse dienst, meestal "uytloopers en marodeurs", die de bevolking eigenlijk hadden moeten beschermen. Wijk voor wijk werden de lijsten der beroofden ingediend, waarvan sommigen 100 lb. en meer schade leden. Een paar voorbeelden : bij Vincent van de Veire (Voorde) had men 4 koeien gestolen, zijn varkens, en huisraad voor een waarde van 137 lb. 13 s.; bij Jan de Reu (Voorde): 11 varkens, kalveren, kaas, klederen en huisraad voor een bedrag van 283 lb. 12 s. 4 g.; bij burgemeester Karel De Backer (Beke): 200 schapen, al zijn lijnwaad, vlas en huisraad, waarde 302 lb. 19 s Het is duidelijk dat de perifere wijken, de meest agrarische, het sterkst te lijden hadden. In de Kerkstraat, nota bene de meest bevolkte wijk, waren slechts 8 geteisterden, maar er viel bij de opeengepakte armoezaaiers van wevers en dagloners ook maar weinig te roven. En waarschijnlijk niets te rapen in het stulpje van de weduwe Livina. Het overlijden van LivinaDe moeder Livina de Clercq zal de voor die tijd mooie leeftijd van 71 jaar bereiken. Zij overlijdt te Waarschoot op 24.10.1741. Begrafenisakte van Livina De Clercq De kinderen van VI.7.Pieter en Livina De Cle(e)rcq
Verwante families :De Cle(e)rcq, Baetsleer, Blanckaert (Blancqaert), Callant, Cla(e)ys, De Keyser, De Vlieger, Lammens, Ma(e)rtens, Schout.
|
